آنه ماری شیمل بانوی شرق‏شناس غربی

خانم پروفسور «آنه ماری شیمل» محقق و نویسنده توانای آلمانی را سالها است که در سراسر جهان و بخصوص جهان اسلام به عنوان یک اسلام‏شناس و ایران‏شناس برجسته می‏شناسند. دهها کتاب و صدها مقاله، ثمره تلاشهای این بانوی شرق‏شناس است. به موازات قلم توانای او، بیان شیوا و جذاب وی نیز موجب دعوت پی در پی و سفرهای فراوان خانم «شیمل» به نقاط مختلف جهان برای ایراد سخنرانی در محافل علمی و دانشگاهی بوده است. آنچه بر شخصیت علمی و ادبی و فکری پروفسور شیمل افزوده است، شهامت و شجاعت توأم با وارستگی اوست که در جریان دفاع از فتوای امام خمینی(ره) در باره سلمان رشدی آشکار گشت و وی را آماج حملات بی‏امان صهیونیست‏ها و عوامل آنها نمود. پایداری مظلومانه ولی باصلابت وی در برابر این هجوم همه‏جانبه موجب محبوبیت بیشتر او گردید تا همان طور که ذکر شد به انتخاب وی به عنوان نویسنده برتر آلمان در سال 1995 در جریان نمایشگاه بین‏المللی کتاب فرانکفورت انجامید.
با مروری بر زندگینامه و فهرست آثار مهم این بانوی دانشمند، به آشنایی بیشتری از این بانوی شرق‏شناس و اسلام‏شناس می‏توان رسید.
«آنه ماری شیمل» در سال 1929 در شهر «ارفورت» در شرق آلمان به دنیا آمد. او 15 ساله بود که به فراگیری زبان عربی پرداخت. شیمل در 16 سالگی دوره دبیرستان را به پایان رساند و در دانشگاه برلین به تحصیل زبان و ادبیات عرب و اسلام‏شناسی پرداخت و در سال 1941 با اخذ درجه دکترا، فارغ‏التحصیل شد.
خانم «شیمل» سپس به عنوان مترجم و بعد به عنوان استاد رشته علوم اسلامی به استخدام دانشگاه «ماربورگ» در آمد. او در سال 1954 به دعوت دانشگاه آنکارا به ترکیه رفت و در این دانشگاه به تدریس ادبیات کلاسیک ترک پرداخت. در سال 1961 کرسی استادی در رشته‏های عرب‏شناسی و اسلام‏شناسی در دانشگاه بن آلمان به او واگذار شد. خانم «شیمل» از سال 1967 در دانشگاه هاروارد آمریکا نیز به تدریس پرداخت. او همزمان با فعالیت متناوب در این دو دانشگاه در بسیاری از سایر دانشگاههای جهان نیز به عنوان استاد میهمان فعالیت می‏کرد.آنچه بر شخصیت علمی و ادبی و فکری پروفسور شیمل افزوده است، شهامت و شجاعت توأم با وارستگی اوست که در جریان دفاع از فتوای امام خمینی(ره) در باره سلمان رشدی آشکار گشت و وی را آماج حملات بی‏امان صهیونیست‏ها و عوامل آنها نمود. پایداری مظلومانه ولی باصلابت وی در برابر این هجوم همه‏جانبه موجب محبوبیت بیشتر او گردید تا همان طور که ذکر شد به انتخاب وی به عنوان نویسنده برتر آلمان در سال 1995 در جریان نمایشگاه بین‏المللی کتاب فرانکفورت انجامید.
وی که یکی از محققان بزرگ در علوم و عرفان اسلامی در جهان غرب محسوب می‏شود، علاوه بر کتابهای متعددی که در این زمینه تألیف کرده، آثار بسیاری از شعرا، عارفان و فیلسوفان مشرق‏زمین را به زبان آلمانی ترجمه کرده است.
در سال 1995 جایزه صلح ناشران آلمان که یکی از معتبرترین جوایز فرهنگی این کشور محسوب می‏شود به وی اعطا شد. اعطاء این جایزه به سبب انتقادی که او از سلمان رشدی، نویسنده کتاب «آیات شیطانی» به عمل آورده بود مورد اعتراض برخی از محافل ادبی در آلمان قرار گرفت. ولی شیمل در مقابل تمام انتقادات پایداری نشان داد و این جایزه طی مراسمی از سوی رییس جمهوری وقت آلمان به ایشان تقدیم شد. بسیاری از دانشگاههای معتبر جهان از جمله دانشگاههای سند در هندوستان، اسلام‏آباد، پیشاور، اوپسلا سوئد، قونیه و تهران به وی دکترای افتخاری اعطا کرده‏اند. در اسلام‏آباد پاکستان حتی یک خیابان به نام وی نامگذاری شده است. خانم پروفسور «شیمل» علاوه بر زبانهای عربی، ترکی، فارسی، سندی و پشتو، با زبانهای انگلیسی، فرانسه و سوئدی به خوبی آشنا است. در اینجا قسمتی از اندیشه و افکار ایشان و نقطه نظراتی را که از برخی از مصاحبه‏ها برگردان و ترجمه شده است با هم می‏خوانیم.
شیمل: ارادت من به دین اسلام بر کسی پوشیده نبود. وقتی در ترکیه دانشکده الهیات را افتتاح می‏کردند، به کسی احتیاج داشتند که بتواند تاریخ مقایسه‏ای ادیان را درس بدهد، چرا که نمی‏خواستند اساتید و وعاظ، آینده را به شیوه سابق تعلیم دهند، بلکه در نظر داشتند روش تدریس مدرن اروپایی را به کار برند.
 

وی در مصاحبه ‏ای در برنامه دوم تلویزیون آلمان می‏گوید:
متأسفانه در آلمان اطلاعات ناقص و اغلب نادرستی در مورد اسلام، ایران و انقلاب اسلامی وجود دارد و متقابلاً در ایران نیز تقریبا هیچ گونه اطلاع قابل ملاحظه‏ای در مورد آلمان وجود ندارد.
در مصاحبه‏ای دیگر وی می‏گوید: خانم عارفه بزرگی با افکاری بسیار شبیه «مولانا جلال‏الدین بلخی» و با دیوان اشعاری هم مضمون با اشعار مولانا، معاصر آن عارف بزرگ در آلمان می‏زیسته است. وقتی اشعار این خانم را می‏خوانم با خود می‏گویم خداوند متعال در آن زمان تجلی عظیمی داشته که وجه مذکر آن در ایران و وجه مؤنث آن در آلمان بوده است. من همواره با ملاحظه این گونه تشابهات غرق در حیرت می‏شوم.
شیمل در یکی از مصاحبه‏هایش اشاره‏ای به ادعیه اسلامی دارد و می‏گوید:
من خود همواره دعاها، احادیث و اخبار اسلامی را از اصل عربی آن می‏خوانم و به ترجمه‏ای مراجعه نمی‏کنم. من خودم بخشی کوچک از کتاب مبارک صحیفه سجادیه را به آلمانی ترجمه و منتشر کرده‏ام، قریب هفت سال پیش. دعای رؤیت هلال ماه مبارک رمضان و دعای وداع با آن ماه را. وقتی مشغول ترجمه این دعاها بودم، مادرم در بیمارستان بستری بود و من که به او سر می‏زدم پس از آنکه او به خواب می‏رفت در گوشه‏ای از آن اتاق به کار پاکنویس کردن ترجمه‏ها مشغول می‏شدم. اتاق مادرم دو تختی بود. در تخت دیگر خانمی بسیار فاضله بستری بود که کاتولیکی مؤمن و راسخ العقیده و حتی متعصب بود. وقتی فهمید که من دعاهای اسلامی را ترجمه می‏کنم، دلگیر شد که مگر در مسیحیت و در کتب مقدسه خودمان کمبودی داریم که تو به ادعیه اسلامی روی آوردی!؟ وقتی کتابم چاپ شد یک نسخه برای او فرستادم. یک ماه بعد او به من تلفن زد و گفت: صمیمانه از هدیه این کتاب متشکرم، زیرا هر روز به جای دعا آن را می‏خوانم. بله واقعا ترجمه ادعیه امامان معصوم(ع) مخصوصا صحیفه حضرت زین‏ العابدین(ع) برای بسیاری از مردم جهان غرب کارساز است.
آنه ماری شیمل، در یک مصاحبه تلویزیونی در خصوص حکم اعدام سلمان رشدی می‏گوید: من طبیعتا از این حکم جانبداری نمی‏کنم، اما نباید فراموش کرد که رشدی احساسات دینی میلیونها مسلمان را جریحه ‏دار کرده است. من همچنین می‏خواستم توضیح بدهم که حمله به پیامبران در تاریخ اسلام همیشه گناهی بزرگ محسوب شده است.
وی در خصوص دین اسلام می‏گوید:
اسلام دینی است که می‏تواند به حق ادعا کند تمام جهان را در بر می‏گیرد. مسلمانان هر کجا که زندگی کرده‏اند، دین خود را اساس زندگی خود قرار داده‏اند. گروههای اسلامی با این روش زندگی، طی اعصار و قرون از غرب آفریقا تا خاک چین را درنوردیده‏اند. همین گروهها هستند که اکنون در سازمان کشورهای اسلامی با یکدیگر متحد شده‏اند. وی در مورد وحدت مسلمین در یکی از مصاحبه‏هایش می‏گوید:
اصولی که مسلمانان به آن ایمان دارند، این وحدت را به وجود می‏آورد. اعتقاد به خدای یگانه و اعتقاد به این اصل که محمد خاتم تمام انبیاء بزرگی است که از آغاز خلقت جهان مردم را به راه راست هدایت کرده‏اند. تفاوتها به ویژه در آداب و رسوم قومی وجود دارد. آنها (مسلمانان) همگی در اصول هم‏عقیده‏اند. به سبب فقدان عظیم آگاهی کاری از دست رسانه‏های عمومی هم برنمی‏آید. باید به فعالیت گسترده‏ای دست بزنیم. من و دوستانم تلاش می‏کنیم مردم را تا اندازه‏ای به درک تاریخ اسلام ترغیب کنیم. من این را وظیفه خود می‏دانم که در باره مناسبات ادبی آلمان و مشرق‏زمین اظهار نظر کنم و بدین ترتیب تصویر غلطی را که در اینجا ترسیم شده بزدایم.
وی در یکی از مصاحبه‏هایش در مورد مسلمانان ترک می‏گوید:
وقتی من جلوی یک مسجد آیه‏های قرآن را می‏خوانم، ترکها شگفت‏زده از من می‏پرسند، شما می‏توانید این را بخوانید، خدای من این چقدر مایه تأسف است.
پروفسور «آنه ماری شیمل» طی دوران طولانی فعالیت علمی و فرهنگی خود بیش از 70 کتاب تألیف و ترجمه کرده است. فهرستی که در زیر می‏خوانید تنها گزیده‏ای است از کتابهای تازه منتشر شده این دانشمند برجسته:
      • جهان اسلام
      • اسلام در شبه‏قاره
      • مقدمه ‏ای بر اسلام
      • زیباترین دعاهای اسلامی
      • سال اسلامی، اوقات و اعیاد
      • از جام زرین اشعار ترکی
      • آیا عرفان جهان‏شمول است؟
      • رؤیاهای خلیفه، تعبیر خواب در فرهنگ اسلامی
      • صوفی‏گری، مقدمه‏ای بر عرفان اسلامی
      • رومی
      • با جان و دل زن هستم، زن در اسلام
      • در قلمرو مغولان
      • با نام خدای مهربان
      • کوه، بیابان، اماکن مقدس، سفر به هند و پاکستان
      • محمد اقبال
      • و محمد پیامبر اوست، ستایش پیامبر در ایمان اسلامی
      • ستاره و گل، جهان تصویری در شعر فارسی
      • حکمت اسلام

منبع: ماهنامه پیام زن